Jak umierają lekarze weterynarii?

W Stanach nie wystarczają wyłącznie bardzo dobre wyniki A-levels (odpowiednik najwyżej procentowo zdanych matur). Wymaga się też licencjatu z nauk przyrodniczych i eseju, czemu towarzyszy złożona ankieta rekrutacyjna i udokumentowany wolontariat w placówkach weterynaryjnych czy fundacjach na rzecz zwierząt. Ostateczną decyzję o przyjęciu na studia podejmuje się na podstawie rozmowy z komisją. W Polsce przyjęcia na uczelnie weterynaryjne odbywają się jedynie na podstawie wyników egzaminu maturalnego poprzez komputer. Nie przeprowadza się żadnej analizy psychologicznej kandydatów. Wiele kandydatów przychodzi  błędnymi wyobrażeniami na temat tych studiów, nie spodziewa się, jakiego nakładu czasu i sił one naprawdę wymagają. Decyzja o tych studiach bywa podejmowana pod naciskiem rodziny lub na tzw. przeczekanie, bo nie udało się dostać na kierunek lekarski. Przeciążenie pracą, nie zawsze jasne oczekiwania nauczycieli akademickich, ludzka tęsknota za domem to czynniki predysponujące do zaburzeń lękowych i depresji. Trudny i obszerny program nauczania i parcie na sukces w szkole weterynaryjnej może uniemożliwić pełne wykształcenie inteligencji emocjonalnej i umiejętności społecznych. Prowadzi również do niskiej odporności na stres. W badaniach, które prowadzaliśmy w 2016 r. – na 584 studentach weterynarii z całej Polski 23,1% przyznało, że zdiagnozowano u nich zaburzenia nastroju, zaś u 14,6% rozpoznano zaburzenia lękowe. Nie uczy się studentów weterynarii wielu tzw. kompetencji kluczowych, w tym współpracy i pracy w grupie. Konkurują ze sobą o stopnie i biorą udział w wyścigu szczurów, tworząc go jednocześnie. Pierwszy kontakt z operacją na żywym zwierzęciu, jak dowodzą ankiety badawcze, wyzwolił negatywne emocje aż u 63% studentów. Przedkładanie nauki nad inne sfery życia, brak umiejętności radzenia sobie ze stresem prowadzi do depresji i uzależnień. A to dopiero preludium do złożoności problemu, o którym piszę.

Lekarz weterynarii a lekarz medycyny ludzkiej

Istnieje wiele wspólnych płaszczyzn pomiędzy lekarzem medycyny ludzkiej, a lekarzem weterynarii. Od obu wymaga się zaangażowania na najwyższym poziomie, nienagannej postawy etycznej oraz dużej wrażliwości społecznej. Taka sama specyfika pracy – pod presją czasu, w zawrotnym tempie, często po godzinach. Mimo bezpłatnej edukacji na studiach absolwenci zmuszeni są i tak uzupełniać wiedzę na płatnych studiach podyplomowych (w przeciwieństwie lekarzy ludzkich, którym płaci się podczas rezydentury; programy specjalizacyjnych rezydentur weterynaryjnych są obecnie dostępne jedynie poza granicami naszego kraju), na konferencjach czy kursach. Wysokie są również koszty doskonalenia swojej wiedzy oraz prowadzenia własnej działalności. Stawkę stanowi zdrowie i życie. Oba zawody łączy również zwiększone ryzyko popełnienia samobójstw na tle populacji. Szacuje się, że 19% lekarzy weterynarii myślało o odebraniu sobie życia, a 9% podjęło próbę samobójczą. Istnieją przesłanki, iż lekarze weterynarii mogą być w grupie wyższego ryzyka samobójstwa niż lekarze medycyny ludzkiej. Problem na pewno wymaga dalszych badań. W badaniu przeprowadzonym przez zespół Vetnolimits w 2018 roku, w którym wzięło 637 lekarzy weterynarii z całej Polski, 21,4% przyznało, że planowało samobójstwo, 12,6% ma myśli samobójcze od czasu do czasu, a często 3,6% (23 osoby).

Portret psychologiczny lekarza weterynarii

Kim jest lekarz weterynarii? To często osoba chorobliwie ambitna i neurotyczna, stawiająca abstrakcyjne wymagania wobec siebie i współpracowników. Wszystkie te cechy zwiększają ryzyko wystąpienia choroby psychicznej. Nadmierny perfekcjonizm leży u podstaw schorzeń takich jak: depresja, zaburzenia obsesyjno-kompulsywne czy zaburzenia odżywiania. Według dwóch niezależnych badań tylko ok. 50% lekarzy weterynarii wybrałoby ten zawód ponownie. Wielu z naszych kolegów przynosi problemu z pracy do domu, nie pójdzie spać, zanim nie rozwiąże klinicznej zagadki czy nie znajdzie odpowiedzi na dręczące go pytania w literaturze itp. Rozmowy na spotkaniach prywatnych zazwyczaj oscylują wokół pracy, wielu lekarzy weterynarii nie ma innych zainteresowań poza pracą. 

Czynniki predysponujące do samobójstwa

Czynnik dość oczywisty, wysuwający się na pierwszy plan stanowi stres, którego poziom jest najwyższy u młodych, niedoświadczonych lekarzy, szczególnie płci żeńskiej. Zaburzenia depresyjne, lękowe oraz wypalenie zawodowe są częstsze w tej grupie zawodowej niż w innych profesjach. Lekarze weterynarii pracują długo, często przyjmując pacjentów poza wyznaczonymi godzinami pracy gabinetu, zwłaszcza gdy stawką jest życie zwierzęcia. Zdarzają się przypadki, w których medycyna jest bezsilna i mimo największych chęci i zaangażowania nie udaje się udzielić pomocy. Aż 80% brytyjskich lekarzy postrzega swoją pracę jako stresującą. Lekarze pracujący przy małych zwierzętach i w praktykach mieszanych deklarują najwyższy poziom stresu.  Dochodzi do tego olbrzymie napięcie związane z przeżywaniem cyber-bullyingu ze strony właścicieli, którzy coraz częściej nie przebierają w słowach, wyzywając lekarzy, otwarcie im grożą zniszczeniem reputacji, a czasem też odebraniem życia. Klienci targani silnymi emocjami bywają nieobliczalni i posuwają się do bardzo przykrych działań, z którymi wielu lekarzy nie może sobie psychicznie poradzić. Nadmienić należy również działania nieuczciwej konkurencji, które mają na celu m.in. tworzenie fikcyjnych kont w Google’u lub na Facebooku, wystawianie nieprawdziwych negatywnych recenzji, rozsiewanie plotek na grupach lub forach dyskusyjnych itp. To wszystko bardzo pogarsza atmosferę w środowisku i sprawia, że lekarze weterynarii nie mają do siebie zaufania. Lęk przychodzi już na wczesnym etapie nauki. W badaniu przeprowadzonym przez nasz zespół w 2016 r. na prawie 600 studentach medycyny weterynaryjnej z całej Polski prawie 90% przyznało, że czują się kompletnie niegotowi na stres związany z pracą.

Umiejętność komunikacji z klientem to kolejny czynnik. Od lekarzy weterynarii wymaga się wysokich umiejętności interpersonalnych. Praca lekarza weterynarii polega na badaniu, diagnozowaniu i leczeniu zwierząt. Zadaniem właściciela winno być zapoznanie się z wynikami badań oraz podjęcie decyzji odnośnie do leczenia. Wiadomości, jakie mamy do przekazania klientom, często bywają dla nich druzgocące: To choroba nieuleczalna, niewiele możemy zrobić, możliwe, że to ostatnia noc Pani/Pana ukochanego pupila. Pojawia się frustracja, bo opiekunowie zwierząt często czekają zbyt długo, przychodzą zbyt późno i upierają się, aby walczyć do ostatnich chwil, gdy wiadomo, że  to przypadek jest beznadziejny. Jeszcze inni nie doceniają pracy i poświęcenia lekarza, bo zwierzęcia nie uda się uratować, przelewają własna rozpacz na innych.

Kolejnym problemem jest brak zaangażowania ze strony właściciela zwierzęcia. Często lekarz zmaga z brakiem zaufania i podważaniem kompetencji przez klienta. Opiekunowie zwierząt bywają nieszczerzy, próbują również wymuszać nierozsądne rozwiązania lub przerzucać odpowiedzialność za chorobę zwierzęcia na lekarza lub odmawiają jakichkolwiek działań ze względu na brak możliwości finansowych. To wszystko dla lekarza staje się obciążeniem i może prowadzić do spadku zaangażowania, a skrajnie do obojętności wobec chorego pacjenta. 

Zderzenie z ludzkimi postawami

Medycyna weterynaryjna w Polsce bardzo się zmieniła na przestrzeni lat. Mamy dostęp do świetnych specjalistów, nowoczesnych metod i leków. Realia natomiast są takie, że podczas wizyty lekarz słyszy: “To tylko zwierzę i nie opłaca się go leczyć. Szkoda mi pieniędzy”, “Ja go tak bardzo kocham, nie mogę patrzeć, jak się męczy, proszę go uśpić”. Lekarz zadaje pytanie: “Do kogo Pan/Pani chodziła do tej pory na wizyty”? Odpowiedź “A nigdzie, jemu [zwierzęciu] nigdy nic nie było, proszę go uśpić”. Naszym zadaniem pozostaje cierpliwe przedstawienie dostępnych możliwości i zachęcenie do podjęcia leczenia. W sytuacji, gdy właściciela nie uda się przekonać i odmawia się wykonania eutanazji pójdzie on do następnego gabinetu. Będzie chodzić do skutku, aż któryś lekarz się złamie i uśpi zwierzę. Nie wszyscy traktują zwierzę jak członka rodziny. Trudne są też spotkania z właścicielami, którzy nie dbają o swoje zwierzęta, a ostatni raz byli w gabinecie weterynaryjnym kilka lat wcześniej przy okazji szczepienia. Zaniepokojeni przychodzą na wizytę, przeprowadzamy badanie, okazuje się, że mamy do czynienia z chorobą przewlekłą w dość zaawansowanym stadium. Z jednej strony wiemy, że gdyby zareagowali odpowiednio, to można by temu zapobiec, z drugiej patrzymy na cierpiące zwierzę. Fakt, że zwierzę można leczyć, a nie ma chęci lub pieniędzy po stronie właściciela jest dla lekarzy bardzo frustrujący, stanowiąc  jeden z ważniejszych czynników wypalenia zawodowego.

Dostęp do leków niosących śmierć

Śmierć to nieodłączny towarzysz tego zawodu, w końcu lekarze weterynarii przeprowadzają eutanazje. Jakkolwiek brutalnie to zabrzmi, jesteśmy z nią opatrzeni, a nawet części z nas powszednieje. Ponadto jako jedna z niewielu grup zawodowych mamy szeroki dostęp do leków, których używa się do eutanazji, czy także substancji narkotycznych. Niestety spora część lekarzy używa tych samych środków do odebrania własnego życia. Kelly i Bunting podają, że świadome ich przyjęcie to najczęstsza metoda samobójstwa u 76% mężczyzn i 89% kobiet pełniących zawód lekarza weterynarii. Uważa się, że aktywne przeprowadzanie eutanazji może zaburzać postrzeganie śmierci i wartości ludzkiego życia, umożliwiać samousprawiedliwianie i dawać poczucie, że samobójstwo jest racjonalnym rozwiązaniem. Badanie przeprowadzone na małej grupie lekarzy weterynarii wykazało, iż aż 93% akceptuje eutanazję ludzi.

Picie do upadłego

Skłonność do uzależnień to kolejny z czynników zwiększających ryzyko samobójstwa. Badania ankietowe przeprowadzone przez Journal of the American Veterinary Medical Association wykazały, że aż 73% ankietowanych pracowało w gabinecie weterynaryjnym, z kimś kogo podejrzewali lub wiedzieli, że jest uzależniony od narkotyków lub leków. Uzależniony członek personelu może być pozorne dobrze funkcjonującym pracownikiem. Przeważnie większość leków narkotycznych przetrzymuje się w miejscu o ograniczonym dostępie osób postronnych. W dużych, zatłoczonych lecznicach całodobowych monitorowanie dokładnego stanu wszystkich leków bywa trudne. Pracownicy na dyżurach mogą to wykorzystać, pojawia się tu pole do nadużyć i uzależnień. Lekarze weterynarii z Wielkiej Brytanii przyznają się do nadużywania kolejno: alkoholu, ketaminy, benzodiazepin, opioidów, narkotyków (konopi indyjskich, heroiny, kokainy i ecstasy) i podtlenku azotu. Szacuje się, że lekarze weterynarii dużo częściej spożywają alkohol niż reszta populacji, a prawie  7% z nich upija się co najmniej raz w tygodniu. Nasze badanie z tego roku wykazało, że 28,6% lekarzy pije alkohol lub przyjmuje substancje zmieniające świadomość praktycznie co weekend, zaś 16,3% przyznaje, że robi to aż kilka razy w tygodniu!

Izolacja i stygmatyzacja

Lekarze weterynarii również z racji wyboru zawodu wolą pracować ze zwierzętami niż ludźmi. Pracują często w pojedynkę, co sprzyja izolacji od społeczeństwa i pogłębia ryzyko depresji. Samodzielna praca w prywatnej praktyce zwiększa szansę na popełnienie błędu zawodowego. Dotyczy to zwłaszcza absolwentów, którzy trafiają do nowego środowiska, pracują często bez nadzoru i możliwości zasięgnięcia opinii starszego kolegi. Skutkuje to silnym stresem i może być istotnym czynnikiem prowadzącym do samobójstwa. Choroby psychiczne wciąż stygmatyzuje się. Uznawane są jako przejaw słabości, zwłaszcza u osób wykształconych. Powoduje to, że lekarze weterynarii nie szukają profesjonalnej pomocy. Rozwijają się często myśli samobójcze – praktycznie każdy z nas znał, lub słyszał o kimś, kogo wśród nas już nie ma. Szczególnie narażeni na samobójstwo są młodzi mężczyźni. Utrudniony dostęp do psychiatry w Polsce, niechęć i demonizacja farmakoterapii depresji, często dwuletnie oczekiwanie na psychoterapię na NFZ, stygmatyzacja przez środowisko, a także brak pieniędzy na terapię prywatną (koszty od 500 zł miesięcznie w górę) to część czynników, które można również obwiniać za obecny stan rzeczy.

(There is no) Work-life balance

Niesienie pomocy zwierzętom generuje silne emocje. Przeważnie lekarze weterynarii nie są przygotowani do radzenia sobie z sytuacjami stresowymi i trudnymi klientami. W toku studiów nie ma zajęć, jak radzić sobie ze śmiercią zwierząt i zawodowymi niepowodzeniami. Nikt nie tłumaczy, jak dbać o higienę swojego własnego zdrowia psychicznego. Temat bywa bagatelizowany i nie ujmuje go sylabus podczas nauki na studiach, jak ma to miejsce na uczelniach zachodnich. Zawrotne tempo pracy, mała ilość snu i brak czasu na życie prywatne negatywnie oddziałują na kondycję fizyczną jak i psychiczną lekarzy weterynarii. Przenoszenie problemów z pracy do domu, brak rozdziału życia zawodowego od prywatnego sprawia, że lekarze czują się zagubieni i przemęczeni. Medycyna bywa bardzo nieprzewidywalna. Przychodzą momenty, gdy nie umiemy się dystansować wobec porażek i spokojnie ich analizować Zaburza to wiarę w możliwości, obniża samoocenę, negatywnie przekłada się na jakość naszej pracy. Popełnianie błędów zawodowych może przyczynić do rozwoju myśli samobójczych. Utrzymujące się napięcie wywoływane zbytnim obciążeniem pomagającego prowadzi do zjawiska określanego jako zmęczenie współczuciem, o którym obszernie pisaliśmy w jednym z naszych wcześniejszych artykułów. Może manifestować się to brakiem kontroli nad emocjami wobec klientów oraz współpracowników, spadkiem wydajności pracy i niechęcią wobec pełnienia obowiązków zawodowych.

Fakty na temat samobójstwa

Depresję